Στη Γερμανία, τη χώρα που φιλοξενεί κολοσσούς όπως η Mercedes και η Deutsche Bank, αναδεικνύεται μια λιγότερο εμφανής, αλλά εξίσου κρίσιμη μηχανή: η περίπλοκη και αυστηρή γραφειοκρατία. Αυτή η γραφειοκρατική δομή δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της βιομηχανικής και εξαγωγικής επιτυχίας της χώρας, αλλά αρχίζει να παρεμποδίζει την πρόοδο.
Η Γενεαλογία της Γραφειοκρατίας στη Γερμανία
Στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ η Γερμανία έβλεπε την ιδρυτική εμφάνιση μεγάλων εταιρειών όπως η AEG και η Mercedes, ένα μοναδικό γραφειοκρατικό σύστημα μορφοποιούνταν παράλληλα. Ο Economist αναφέρει ότι η Πρωσία υιοθέτησε στοιχεία από την πειθαρχία του στρατού, σχηματίζοντας ένα αυστηρό νομικό δίκτυο. Αυτό οδήγησε σε μια σύμπραξη κρατικού μηχανισμού και νομικών, με στόχο την ουσιαστική διακυβέρνηση μέσω αυστηρών κανόνων και νόμων.
Όπως επισημαίνει ο Max Weber, ο «πατέρας» της Κοινωνιολογίας, οικονομικοί και νομικοί θεσμοί επιθυμούσαν ένα κράτος που να διέπεται από τις νόμιμες ρυθμίσεις, μακριά από τις παρεμβολές της δημοκρατίας. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα άκαμπτο σύστημα που επέτρεψε να κυβερνά η γραφειοκρατία.
Αν και το καθεστώς αυτό κατέρρευσε υπό τον Αδόλφο Χίτλερ τη δεκαετία του 1930, ανακτήθηκε δυναμικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως γράφει ο νομικός Ερνστ Φράνκελ, το πλεονέκτημα των δικηγόρων επικαθορίζεται από την ανάγκη διασφάλισης του κράτους δικαίου.
Η σημερινή κυριαρχία των δικηγόρων στο διοικητικό σύστημα είναι φανερή.
Ο Σημερινός Ρόλος των Δικηγόρων
Η γραφειοκρατία δεν αποτελεί μόνο ένα ιστορικό κατακάθισμα. Στη Γερμανία, σχεδόν το 50% των θέσεων-κλειδιά σε ομοσπονδιακές υπηρεσίες και υπουργεία κατέχονται από δικηγόρους, ποσοστό που είναι σημαντικά υψηλότερο από εκείνα της Γαλλίας ή της Βρετανίας. Αυτοί οι δικηγόροι, καθώς αναρριχώνται σε θέσεις εξουσίας, αποφεύγουν κάθε ρίσκο, δημιουργώντας μια κουλτούρα που αποθαρρύνει την καινοτομία.
Σχεδόν το 50% των θέσεων-κλειδιά σε ομοσπονδιακές υπηρεσίες και υπουργεία κατέχονται από δικηγόρους.
Οι επιδράσεις αυτού του φαινομένου γίνονται σαφείς: μόνο κατά τα τελευταία τρία χρόνια, οι γερμανικές επιχειρήσεις προσέλαβαν 325.000 υπαλλήλους αποκλειστικά για τη συμμόρφωση με τους κανονισμούς.
Γραφειοκρατία Εν Καιρώ Κρίσης
Το εν λόγω μοντέλο είχε καλή απόδοση όσο η εξαγωγική μηχανή της Γερμανίας λειτουργούσε αδιάκοπα. Κατά την κρίση του ευρώ το 2012, το Υπουργείο Οικονομικών, γεμάτο από δακτυλοδεικτούμενους δικηγόρους, εστίασε σε παραβάσεις νόμων από χώρες όπως η Ελλάδα, αδιαφορώντας για τις οικονομικές στρατηγικές που θα μπορούσαν να μετριάσουν τις επιπτώσεις της κρίσης.
Ακόμα και το 2022, η αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου απαιτούσε την υπέρβαση πολλών γραφειοκρατικών εμποδίων.
Ένα Εμπόδιο στην Οικονομική Ανάπτυξη
Μελέτες έχουν δείξει ότι εάν η Γερμανία είχε επιχειρήσει μεγάλης κλίμακας μεταρρυθμίσεις για τη μείωση της γραφειοκρατικής επιβάρυνσης το 2015, το ΑΕΠ ανά κάτοικο θα μπορούσε να ήταν 4% υψηλότερο το 2022. Αυτή η γραφειοκρατία δεν είναι πια εργαλείο παραγωγικότητας, αλλά αυτοσκοπός, προκαλώντας επιβράδυνση των διαδικασιών και δυσκολία στην καινοτομία.
Η γραφειοκρατία έχει γίνει αυτοσκοπός, και όχι εργαλείο παραγωγικότητας.
Προσπάθειες Εκσυγχρονισμού
Τον Δεκέμβριο, η γερμανική κυβέρνηση συμφώνησε σε ένα σχέδιο εκσυγχρονισμού του κρατικού μηχανισμού, που περιλαμβάνει αυστηρά χρονοδιαγράμματα για τις εγκρίσεις και περιορισμούς στην «χρυσή επικαλύψη» των ευρωπαϊκών κανόνων. Σκοπός είναι να δημιουργηθεί χώρος για πειραματισμό και να περιοριστεί η υπερβολική επιρροή των δικηγόρων.
Όπως δηλώνει στον Economist ο πρώην επικεφαλής του Οικονομικού Συμβουλίου της κυβέρνησης, Christoph Schmidt, απαιτείται «το αντίθετο των νομικά σπαταλημένων διαδικασιών που μας καθυστερούν».
Το Μέλλον της Γερμανικής Γραφειοκρατίας
Οι αλλαγές αυτές δεν πρόκειται να είναι εύκολες. Ο κρατικός μηχανισμός συχνά αντιστέκεται σε οποιαδήποτε νέο εγχείρημα. Ωστόσο, η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις είναι επείγουσα: η οικονομία υφίσταται στασιμότητα, ο πληθυσμός γηράσκει, και η Γερμανία δεν μπορεί να λειτουργεί αποκλειστικά μέσω ασφαλών, νομικά ελεγμένων αποφάσεων.
Γνωστός ως «σκληρός αγώνας μεταξύ των σκληρών σανίδων», όπως περιγράφει ο Weber, αποτελεί κρίσιμη ανάγκη να ανοίξει ο δρόμος για μια πιο ευέλικτη και καινοτόμο δημόσια διοίκηση. Ως εκ τούτου, η Γερμανία αναγκάζεται να αναθεωρήσει τη γραφειοκρατική της δομή και να προσαρμοστεί στις σύγχρονες προκλήσεις.
