Η μεταρρύθμιση των παγκόσμιων συστημάτων τροφίμων έχει γίνει επείγουσα προτεραιότητα, καθώς επηρεάζει άμεσα τόσο τη δημόσια υγεία όσο και την κλιματική κρίση, σύμφωνα με πρόσφατη επιστημονική ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Frontiers in Science.
Η ανασκόπηση εντοπίζει ότι η παχυσαρκία και οι περιβαλλοντικές ζημιές οφείλονται σε ένα κερδοσκοπικό σύστημα τροφίμων που ευνοεί την υπερκατανάλωση. Τα προϊόντα υψηλής θερμιδικής αξίας και χαμηλής περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες, όπως πολλά υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα (UPFs), προάγουν την αύξηση βάρους. Παράλληλα, οι παραγωγές που βασίζονται σε ζωικά προϊόντα διαχέουν σημαντικές ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου, ασκώντας πίεση στη γη και τους υδάτινους πόρους.
Η μελέτη, που ηγείται ο καθηγητής Τζεφ Χόλι από το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στο Ηνωμένο Βασίλειο, καταλήγει στο ότι η βελτίωση του διατροφικού περιβάλλοντος μπορεί να προσφέρει διπλά οφέλη για την υγεία και το κλίμα. «Η παχυσαρκία αποτελεί ένα περίπλοκο νόσημα, όμως ο κύριος παράγοντας φαίνεται να είναι η κατανάλωση τροφίμων που προκύπτει από το μετασχηματισμένο σύστημα των τελευταίων 40 ετών», δήλωσε ο καθηγητής. «Η παρέμβαση σε αυτό το σύστημα θα ωφελήσει ταυτόχρονα τους ανθρώπους και τον πλανήτη», συνέχισε.
Οι δίαιτες με αντίκτυπο στην υγεία και το κλίμα
Μέχρι το 2035, αναμένεται ότι το μισό παγκόσμιο πληθυσμό θα είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο, γεγονός που σχετίζεται με σοβαρές ασθένειες όπως οι καρδιοπάθειες και ο καρκίνος. Παράλληλα, η υπερθέρμανση του πλανήτη προκαλεί έναν θάνατο ανά λεπτό παγκοσμίως, αντιστοιχώντας σε περίπου 546.000 θανάτους ετησίως την περίοδο 2012–2021, με αύξηση 63% σε σχέση με τη δεκαετία του 1990. Το κόστος της παχυσαρκίας ανήλθε στο 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2019, και αν δεν ληφθούν μέτρα, θα ξεπεράσει τα 4 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2035.
Η παραγωγή τροφίμων είναι υπεύθυνη για το ένα τέταρτο έως το ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και συμβάλλει σημαντικά στην αποδάσωση, με συνέπεια την απώλεια βιοποικιλότητας. Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι, ακόμη και αν οι εκπομπές από ορυκτά καύσιμα μηδενίζονταν σήμερα, τα υπάρχοντα συστήματα τροφίμων θα μπορούσαν να ωθήσουν τις παγκόσμιες θερμοκρασίες πάνω από το όριο των 2°C. Η παραγωγή κρέατος, ιδίως του βοδινού, είναι από τις πιο επιβαρυντικές.
«Δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση αν δεν αλλάξουμε αυτά που τρώμε και πώς τα παράγουμε», αναφέρει ο κύριος συγγραφέας της μελέτης, καθηγητής Πολ Μπέρενς από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Οι συγγραφείς καλούν σε αναγκαία μεταρρύθμιση των συστημάτων τροφίμων, προτείνοντας την αντικατάσταση των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων με μη ή ελάχιστα επεξεργασμένα προϊόντα, καθώς και μείωση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων. Η ανάγκη για ένα σαφές σύστημα ταξινόμησης των UPFs κρίνεται επιτακτική, καθώς δεν είναι όλα ίσα. Επεξεργασμένο κρέας και UPFs με χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες συνδέονται με αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον, σε αντίθεση με τα πλούσια σε φυτικές ίνες τρόφιμα κυρίως φυτικής προέλευσης.
Διαβάστε επίσης: Unicef: Για πρώτη φορά το ποσοστό παχυσαρκίας στα παιδιά σχολικής ηλικίας ξεπερνά παγκοσμίως αυτό του υποσιτισμού
Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο πρόωρης θνησιμότητας και οδηγεί σε σοβαρές ασθένειες. Στη Κίνα, μελέτη έδειξε ότι τα μισά από τα νεοδιαγνωσθέντα περιστατικά καρκίνου σχετίζονται με παχυσαρκία, με ανησυχητικά αυξανόμενο ποσοστό στις νεότερες γενιές.
Παρά την ύπαρξη φαρμάκων απώλειας βάρους και βαριατρικής χειρουργικής, αυτά δεν εξετάζουν το ευρύτερο περιβάλλον που επηρεάζει τις κοινότητες. Επίσης, επισημαίνεται η ανάγκη για ισότιμη πρόσβαση στις διαθέσιμες θεραπείες. Η παχυσαρκία πλήττει κυρίως νεότερους και άτομα με χαμηλά εισοδήματα.
«Η αύξηση της παχυσαρκίας και των μη μεταδοτικών νοσημάτων σε παιδιά και νέους είναι ανησυχητική», δήλωσε η καθηγήτρια Κάθριν Σαμαρά από το St Vincent’s Hospital Sydney και το UNSW Sydney.
Προτάσεις για υγεία και κλίμα
Η ανασκόπηση συγκεντρώνει στοιχεία από πολλές επιστημονικές κατευθύνσεις. Οι προτάσεις περιλαμβάνουν:
- Επιβολή φόρου σε ενεργειακά πυκνά UPFs και ζαχαρούχα ποτά.
- Επιδοτήσεις για οικονομική προσιτότητα ελάχιστα επεξεργασμένων και υγιεινών τροφίμων.
- Ενίσχυση της δημόσιας πληροφόρησης σχετικά με το κόστος των τροφίμων.
- Προειδοποιητικές ετικέτες σε συσκευασίες και περιορισμούς στη διαφήμιση ανθυγιεινών τροφίμων για παιδιά.
- Πολιτικές υποστήριξης για υγιεινά σχολικά γεύματα και τοπική προμήθεια τροφίμων.
- Στροφή σε ελάχιστα επεξεργασμένα φυτικά τρόφιμα και μείωση κατανάλωσης ζωικών προϊόντων.
Η έμφαση στις ατομικές ευθύνες στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας δεν έχει αποδώσει. Η επανεξέταση του διατροφικού περιβάλλοντος μέσω επιστημονικά τεκμηριωμένων μέτρων είναι αναγκαία για την καταπολέμηση της παχυσαρκίας και της κλιματικής αλλαγής.
«Η αντιμετώπιση του ζητήματος της παχυσαρκίας χωρίς την αναγνώριση των συστημικών παραγόντων που την προάγουν συνεπάγεται απλώς παροχή λύσεων που δεν αγγίζουν το πρόβλημα», επισημαίνει ο καθηγητής Χόλι.
Η ερμηνεία των δεδομένων δείχνει τη σύνθετη σχέση μεταξύ των UPFs και των επιπτώσεών τους. Η ανάγκη για επιπλέον έρευνα είναι κρίσιμη για τη κατανόηση αυτών των μηχανισμών.
«Αν δεν αντιμετωπίσουμε άμεσα αυτές τις κρίσεις, διακινδυνεύουμε να αναιρέσουμε τα οφέλη της προόδου στην υγεία και την οικονομία», καταλήγει ο καθηγητής Τζεφ Χόλι.
