Ο ανθρώπινος εγκέφαλος γερνάει όπως και κάθε άλλο όργανο, με την διαδικασία αυτή να είναι αργή και σταδιακή, καθιστώντας τον πιο ευάλωτο σε νευρολογικές και εκφυλιστικές ασθένειες. Μια νέα, εις βάθος μελέτη από το Leibniz Institute on Aging – Fritz Lipmann Institute στη Γερμανία αποκαλύπτει ότι ορισμένες από αυτές τις βλάβες δεν είναι απαραίτητα μόνιμες, καθώς η διατροφή μπορεί να μετριάσει ή και να αντιστρέψει τις επιδράσεις της γήρανσης.
Οι ερευνητές διενήργησαν μια ευρεία ανάλυση της πρωτεϊνικής ισορροπίας στον εγκέφαλο νεαρών και ηλικιωμένων ποντικών μέσω τεχνικών μαζικής φασματομετρίας, για να αποκαλύψουν πώς αλλάζει ο χημικός κόσμος των νευρώνων με την πάροδο του χρόνου. Η έρευνά τους επικεντρώθηκε στη διαδικασία της ουβικιτινίωσης, η οποία προσθέτει χημικές ετικέτες στις πρωτεΐνες, δηλώνοντας πότε είναι η ώρα για ανακύκλωση.
Οι χημικές αυτές ετικέτες λειτουργούν ως μηχανισμός ελέγχου ποιότητας, προετοιμάζοντας τις παλαιές πρωτεΐνες για απομάκρυνση από το πρωτεάσωμα, το σύστημα ανακύκλωσης του εγκεφάλου. Ωστόσο, στον γηρασμένο εγκέφαλο, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι οι ετικέτες συσσωρεύονται και χάνουν την ακρίβειά τους, προκαλώντας «μπλοκαρίσματα» στη διαδικασία ανακύκλωσης. Κάποιες πρωτεΐνες επισημαίνονται υπερβολικά, ενώ άλλες δεν αναγνωρίζονται καθόλου.
Ο μοριακός βιολόγος Alessandro Ori τόνισε ότι αυτή η διαδικασία δεν είναι απλώς μια παρενέργεια της γήρανσης, αλλά αποτελεί ένδειξη ότι ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να διαχειριστεί τις πρωτεΐνες. Η επιβράδυνση του πρωτεασώματος, διαδικασία που επιβεβαιώθηκε και σε ανθρώπινους νευρώνες, προκαλεί ένα κυτταρικό «μπλοκάρισμα»: πρωτεΐνες παραμένουν, οι ετικέτες συσσωρεύονται και η λειτουργία διαταράσσεται.
Η καινοτομία αυτής της μελέτης έγκειται στο ότι δεν καταγράφηκε απλά η επιβράδυνση, αλλά αξιολογήθηκε λεπτομερώς η αλλαγή της ουβικιτινίωσης με την ηλικία και η σύνδεσή της με τη λειτουργία του πρωτεασώματος. Οι ερευνητές κατάφεραν να προσδιορίσουν όχι μόνο το «τι» πηγαίνει στραβά αλλά και το «πώς».
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα προήλθε από μια απλή παρέμβαση: ηλικιωμένα ποντίκια τοποθετήθηκαν σε δίαιτα περιορισμένων θερμίδων για τέσσερις εβδομάδες και στη συνέχεια επέστρεψαν στη συνήθη διατροφή τους. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: οι χημικές ετικέτες σε ορισμένες πρωτεΐνες επανήλθαν σε επίπεδα παρόμοια με αυτά των νεότερων ποντικών, υποδεικνύοντας ότι ο εγκέφαλος μπορεί να έχει «επαναφερθεί».
Αν και η παρέμβαση αυτή δεν είχε καθολική επίδραση σε όλες τις πρωτεΐνες και οι μηχανισμοί που διέπουν την αλλαγή αυτή παραμένουν άγνωστοι, οι παρατηρήσεις ανοίγουν συναρπαστικές προοπτικές. Ο Ori σημειώνει ότι, παρά την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου, πιθανόν να ισχύουν παρόμοιες διαδικασίες και για εμάς.
Φυσικά, πρέπει να προσέξουμε τις προειδοποιήσεις: η μελέτη εστίασε σε ζώα και δεν γνωρίζουμε αν οι ίδιες παρεμβάσεις θα είναι αποτελεσματικές σε ανθρώπους με ήδη συγκροτημένες βλάβες. Ωστόσο, τα ευρήματα αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς βοηθούν τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα ασθένειες όπως η άνοια [Alzheimer](https://www.alzheimers.org.uk/), όπου οι ανισορροπίες πρωτεϊνών παίζουν κεντρικό ρόλο.
Επιπλέον, η μελέτη μας υπενθυμίζει ότι ο εγκέφαλος παραμένει εξαιρετικά δυναμικός ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία. Οι μοριακές διαδικασίες του δεν έχουν σταματήσει, ούτε οδηγούνται απαραιτήτως σε αποδιοργάνωση. Ορισμένες διαδικασίες γήρανσης μπορούν να επιβραδυνθούν ή και να αντιστραφούν, ενώ άλλες συνεχίζουν απτόητες.
