Με τα οικονομικά κίνητρα ως κεντρικό άξονα, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) έχει θέσει σε δημόσια διαβούλευση τη στρατηγική του για την ανακαίνιση και τη μετατροπή του εθνικού κτιριακού αποθέματος – που περιλαμβάνει κατοικίες και εμπορικά κτίρια, δημόσια και ιδιωτικά – σε κτίρια υψηλής ενεργειακής απόδοσης και μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος έως το 2050. Αυτή η στρατηγική δεν είναι απλώς ένα κείμενο, αλλά και ένας «χάρτης χρηματοδοτικών εργαλείων» που αποσκοπεί στο να απαντήσει σε ένα κρίσιμο ερώτημα: πώς μπορούν να κινητοποιηθούν οι αναγκαίοι πόροι, δημόσιοι και ιδιωτικοί, ώστε να μετασχηματιστεί ο τομέας που συμβάλλει στο 40% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας στην ελληνική οικονομία.
Κεντρικά στη στρατηγική του ΥΠΕΝ είναι τα οικονομικά εργαλεία που θεωρούνται ως βασικός μηχανισμός για την υλοποίηση του σχεδίου επιτάχυνσης της ενεργειακής αναβάθμισης του κτιριακού αποθέματος, τόσο για νοικοκυριά όσο και για τον μη-οικιακό τομέα (βιομηχανία, κτίρια γραφείων, επιχειρήσεις κλπ.). Στα στοχευμένα οικονομικά μέτρα περιλαμβάνονται κίνητρα για την αγορά, εναλλακτικοί μηχανισμοί χρηματοδότησης και διεξαγωγή διαγωνισμών για μαζικές ανακαινίσεις κτιρίων, εκμεταλλευόμενοι τις οικονομίες κλίμακας που θα προκύψουν.
Χρηματοδοτικά προγράμματα για τα νοικοκυριά
Κεντρικός πυλώνας της στρατηγικής είναι τα χρηματοδοτικά προγράμματα ανακαίνισης κατοικιών, που προσφέρουν επιχορηγήσεις και χρηματοδότηση για παρεμβάσεις όπως θερμομόνωση, αντικατάσταση κουφωμάτων και αναβάθμιση συστημάτων θέρμανσης και ψύξης. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων για αυτοκατανάλωση, η οποία συμβάλλει στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης των νοικοκυριών. Η χρηματοδότηση για αυτές τις δράσεις θα προέρχεται κυρίως από δημόσιους πόρους, δεδομένου ότι η αγορά δεν μπορεί μόνη της να κινητοποιήσει τις απαιτούμενες επενδύσεις με αποδεκτούς χρόνους αποπληρωμής.
Επιχειρήσεις και τριτογενής τομέας
Η στρατηγική για τον τριτογενή τομέα, που περιλαμβάνει τον χώρο του εμπορίου, του τουρισμού και της εστίασης, προσδιορίζει εξειδικευμένα χρηματοδοτικά προγράμματα. Οι παρεμβάσεις αυτές περιλαμβάνουν την αναβάθμιση του κελύφους, του φωτισμού, των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων και την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και συστημάτων ενεργειακής διαχείρισης. Ειδικότερα για τις βιοτεχνικές επιχειρήσεις, σχεδιάζεται η ενεργειακή αναβάθμιση του παραγωγικού εξοπλισμού, αναγνωρίζοντας τη σημασία της εξοικονόμησης ενέργειας πέρα από την κατασκευή.
Χαμηλότοκα δάνεια και μηχανισμοί εγγυοδοσίας για εταιρείες ESCO
Κεντρικό ρόλο στην στρατηγική αναλαμβάνουν οι Συμβάσεις Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΕΑ) με Επιχειρήσεις Ενεργειακών Υπηρεσιών (ESCO). Αυτές οι συμβάσεις μεταφέρουν το επενδυτικό ρίσκο στον ανάδοχο, ο οποίος αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση και υλοποίηση των παρεμβάσεων, αποπληρώνοντας μέσα από τα ενεργειακά οφέλη που επιτυγχάνονται. Για την ενίσχυση των ESCOs, προγραμματίζεται η ανάπτυξη εξειδικευμένων χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως χαμηλότοκα δάνεια και μηχανισμοί εγγυοδοσίας, συμβατοί με το πλαίσιο κρατικών ενισχύσεων.
Φορολογικά και πολεοδομικά κίνητρα
Η στρατηγική περιλαμβάνει επίσης αναθεώρηση και ενίσχυση των φορολογικών και πολεοδομικών κινήτρων. Εκπτώσεις φόρου, φορολογικές αποσβέσεις και μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ για υλικά και προϊόντα ενεργειακής αναβάθμισης, συνδυάζονται ώστε να δημιουργήσουν ένα ευέλικτο πλαίσιο ενθάρρυνσης επενδύσεων. Αυτά τα κίνητρα επιδιώκουν να μειώσουν το καθαρό κόστος επένδυσης και να βελτιώσουν τους χρόνους αποπληρωμής.
Διαγωνισμοί και on-bill financing
Η εισαγωγή ανταγωνιστικών διαδικασιών για τη διακίνηση εξοικονόμησης ενέργειας παρουσιάζει ενδιαφέρον. Μέσω διαγωνισμών, οι παρεμβάσεις θα χρηματοδοτούνται με το χαμηλότερο κόστος ανά μονάδα εξοικονομούμενης ενέργειας. Το μοντέλο αποπληρωμής μέσω λογαριασμών ενέργειας (on-bill financing) προγραμματίζεται να άρει το εμπόδιο της αρχικής χρηματοδότησης.
Ενεργειακή ένδεια: στοχευμένες πολιτικές
Μια ξεχωριστή ενότητα εστιάζει στην υποστήριξη φτωχών και ευάλωτων νοικοκυριών. Μέτρα όπως η διατήρηση του κοινωνικού τιμολογίου και οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις για την αποτροπή αποσυνδέσεων, σε συνδυασμό με υψηλές επιδοτήσεις για ενεργειακή αναβάθμιση, δημιουργούν ένα πλέγμα κοινωνικής προστασίας.
Δημόσια κτίρια και παραδειγματικός ρόλος του κράτους
Στον δημόσιο τομέα, η στρατηγική επικεντρώνεται στην αναβάθμιση των ενεργοβόρων κτιρίων. Η εφαρμογή συστημάτων ενεργειακής διαχείρισης και οι Συμβάσεις Ενεργειακής Απόδοσης στοχεύουν στην επίτευξη καλών πρακτικών από το Δημόσιο.
Οι πηγές χρηματοδότησης και το μεγάλο στοίχημα
Η δημόσια χρηματοδότηση παραμένει κρίσιμη παράμετρος για τις απαιτούμενες ενεργειακές αναβαθμίσεις. Απαιτούνται υψηλά ποσοστά ενίσχυσης για τα νοικοκυριά, ενώ στον μη οικιακό τομέα τα ποσοστά ενίσχυσης είναι σημαντικά χαμηλότερα. Κεντρικός πυλώνας χρηματοδότησης είναι η Προγραμματική Περίοδος 2021–2027 και το ΕΣΠΑ 2021–2027, με διαθεσιμότητα γύρω στα 7,5 δισ. ευρώ για δράσεις που σχετίζονται με την ενεργειακή αναβάθμιση.
