«Ανακαλύψτε το Σοκαριστικό Μυστικό των Μάτια του Χαμαιλέοντα: Αποκαλύψεις μετά από 2000 Χρόνια!»

Για περισσότερα από 2.000 χρόνια, οι χαμαιλέοντες έχουν γοητεύσει φυσιοδίφες, φιλοσόφους και επιστήμονες, χάρη στην εκπληκτική ικανότητά τους να κινούν τα μάτια τους ανεξάρτητα, σχεδόν σαν δύο μικρές κάμερες επιτήρησης σε έναν ζωντανό σταθμό. Αν και η συμπεριφορά τους ήταν προφανής, ο μηχανισμός πίσω από αυτήν παρέμενε ένα μυστήριο. Τώρα, με τη βοήθεια σύγχρονων τεχνικών απεικόνισης μέσω αξονικής τομογραφίας, ερευνητές στο Florida Museum of Natural History αποκαλύπτουν τη φυσική αρχιτεκτονική πίσω από αυτή την τοξική γοητεία: δύο μακριά, σφιχτά κουλουριασμένα οπτικά νεύρα πίσω από κάθε μάτι, μια μοναδική ανατομική ιδιαιτερότητα που δεν παρατηρείται σε κανένα άλλο είδος σαύρας.

Η μελέτη, υπό την καθοδήγηση του Juan Daza από το Sam Houston State University, αποκαλύπτει μια εξελικτική στρατηγική που επιτρέπει στα μάτια του χαμαιλέοντα να περιστρέφονται με εκπληκτική ευχέρεια, προσφέροντας μια πανοραμική οπτική χωρίς την ανάγκη κίνησης του λαιμού. Ο Daza το περιγράφει ιδανικά: τα μάτια αξιοποιούνται σαν «κινούμενες κάμερες ασφαλείας», σαρώνουν το περιβάλλον αυτοτελώς και ευθυγραμμίζονται γρήγορα μόλις εντοπίσουν ένα θήραμα, προκειμένου να υπολογίσουν με ακρίβεια την απόσταση πριν εκτοξεύσουν τη γλώσσα τους.

Η αποκάλυψη αυτού του μηχανισμού έγινε σχεδόν τυχαία το 2017, όταν ο Edward Stanley, διευθυντής του ψηφιακού απεικονιστικού εργαστηρίου του μουσείου, παρατήρησε κάτι ασυνήθιστο σε μια CT σάρωση ενός Brookesia minima, ενός από τους μικρότερους χαμαιλέοντες παγκοσμίως. Αντί να βρει το αναμενόμενο οπτικό νεύρο, αντίκρυσε μια σπειροειδή δομή που έμοιαζε με κρυμμένη καλωδίωση βαθιά στο κρανίο. Η εικόνα ήταν τόσο παράξενη ώστε οι ερευνητές αρχικά σκέφτηκαν ότι ήταν σφάλμα στη σάρωση ή ότι είχαν παραβλέψει κάποια ιστορική αναφορά.

Ωστόσο, έπειτα από ανασκαφή σε παλιά ανατομικά εγχειρίδια γραμμένα σε μίξη λατινικών, γαλλικών και ιταλικών, αποδείχθηκε ότι κανείς δεν είχε καταγράψει πλήρως αυτή την ιδιαιτερότητα. Παρά το γεγονός ότι οι χαμαιλέοντες έχουν απασχολήσει την επιστήμη από την αρχαιότητα, από τον Αριστοτέλη έως τον Isaac Newton, η συγκεκριμένη ανατομική δομή είχε παραμείνει αόρατη. Οι ιστορικές διατρήσεις συχνά κατέστρεφαν τα ευαίσθητα νεύρα χωρίς οι επιστήμονες να έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία τους.

Ήδη από τον 17ο αιώνα, φυσιοδίφες είχαν αποπειραθεί να εξηγήσουν το περίεργο οπτικό σύστημα των χαμαιλεόντων. Ο Domenico Panaroli είχε υποστηρίξει ότι οι οπτικές οδοί τους δεν διασταυρώνονται όπως γίνεται σε άλλα ζώα. Σε σχετικό έργο του ο Newton υιοθέτησε αυτές τις ιδέες, ενώ ο Claude Perrault σχεδίασε το 1669 μια κάπως ακριβή αναπαράσταση που πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Κανείς όμως δεν είχε αναγνωρίσει τις πραγματικές σπείρες των οπτικών νεύρων.

Η επίδραση της σύγχρονης τεχνολογίας είναι εντυπωσιακή, δεδομένου ότι τώρα μπορούμε να «ανοίξουμε» έναν οργανισμό ψηφιακά χωρίς καμία φυσική παρέμβαση. Χάρη σε υψηλής ανάλυσης CT απεικόνιση και την αναλυτική βάση δεδομένων του oVert (μια δημόσια προσβάσιμη συλλογή τρισδιάστατων μοντέλων σπονδυλωτών), οι ερευνητές είχαν τη δυνατότητα να συγκρίνουν πάνω από τριάντα είδη σαυρών και φιδιών. Σε όλες τις περιπτώσεις των χαμαιλεόντων που μελετήθηκαν, τα οπτικά νεύρα ήταν σημαντικά μακρύτερα και πιο κουλουριασμένα από εκείνα συγγενικών ειδών.

Κατόπιν, η ερευνητική ομάδα εξέτασε έμβρυα του veiled chameleon (Chamaeleo calyptratus) κατά διάφορες φάσεις ανάπτυξης και διαπίστωσε ότι τα νεύρα αρχίζουν ευθύγραμμα και κατόπιν μαζεύονται σε σπείρες πριν από την εκκόλαψη. Επομένως, τα νεογέννητα χαμαιλεόντα αναπτύσσουν αυτή την ικανότητα ανεξάρτητης κίνησης νωρίς.

Η εξέλιξη αυτού του χαρακτηριστικού παραμένει δύσκολη προς προσδιορισμό, καθώς τα αρχαία απολιθώματα χρονολογούνται 16–23 εκατομμυρίων ετών, πολύ αργότερα από την εμφάνιση άλλων δενδρόβιων προσαρμογών. Παρά ταύτα, η παρουσία των σπειροειδών νεύρων μπορεί να εξηγήσει πώς οι χαμαιλέοντες καταφέρνουν να επιβιώσουν με έναν άκαμπτο λαιμό, διατηρώντας ταυτόχρονα ένα εκτεταμένο οπτικό πεδίο. Αντίθετα με άλλα ζώα που εξελίσσουν στρεφόμενο λαιμό, όπως οι κουκουβάγιες, οι χαμαιλέοντες επινόησαν έναν μοναδικό μηχανισμό «έξτρα χαλαρότητας», όπως το κουλουριασμένο καλώδιο ενός παλιού τηλεφώνου, όπως υπογραμμίζει ο Daza.

Το εύρημα αυτό ανοίγει νέους δρόμους για την κατανόηση της εξελικτικής πορείας της όρασης στα ερπετά. Οι ερευνητές προγραμματίζουν ήδη τη μελέτη άλλων δενδρόβιων ειδών ώστε να εξετάσουν αν έχουν αναπτύξει παρόμοιες στρατηγικές. Η διαρκής ανακάλυψη νέων στοιχείων, μετά από χιλιάδες χρόνια παρατήρησης, προκαλεί ενθουσιασμό στους επιστήμονες, προσφέροντας νέες προοπτικές και ανακαλύψεις στη βιολογία και την εξελικτική επιστήμη.