Η μεσογειακή φώκια Μονάχους μονάχους είναι ένα από τα πιο σπάνια θαλάσσια θηλαστικά στον πλανήτη και στην Ελλάδα βρίσκει το τελευταίο της ασφαλές καταφύγιο. Με τη χώρα να φιλοξενεί περίπου τους μισούς από τους εναπομείναντες πληθυσμούς παγκοσμίως, οι πρόσφατες πρωτοβουλίες για τη δημιουργία νέων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών προσφέρουν ελπίδα. Ωστόσο, η ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού απειλεί αυτή την εύθραυστη ισορροπία.
Στα σκοτεινά νερά μιας θαλάσσιας σπηλιάς στις βόρειες Σποράδες, μια επιβλητική σκιά κινείται αργά. Πρόκειται για μια μεσογειακή φώκια που μπορεί να φτάσει τα 2,8 μέτρα μήκος και να ξεπεράσει τα 300 κιλά. Το σπάνιο αυτό θηλαστικό έχει βρει καταφύγιο στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου και Βορείων Σποράδων, τη μεγαλύτερη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή της Ελλάδας και κρίσιμο βιότοπο αναπαραγωγής.
Αυστηρή προστασία και σημάδια ανάκαμψης
Ένα από τα πιο καλά φυλασσόμενα σημεία του πάρκου είναι το νησί Πιπέρι, όπου η πρόσβαση απαγορεύεται σε ακτίνα τριών ναυτικών μιλίων και επιτρέπεται μόνο σε ερευνητές με ειδική άδεια. Ο θαλάσσιος βιολόγος Άγγελος Αργυρίου αναφέρει ότι οι φώκιες εμφανίζονται συχνά να ξεκουράζονται σε παραλίες του νησιού. «Το ότι αισθάνονται αρκετά ασφαλείς για να βγαίνουν στη στεριά είναι θετικό σημάδι ότι τα μέτρα προστασίας αποδίδουν», σημειώνει.
Η Ελλάδα φιλοξενεί περίπου 500 μεσογειακές φώκιες, αριθμός σχεδόν διπλάσιος από εκείνον της δεκαετίας του 1990. Το 2023, το είδος αναβαθμίστηκε από «κινδυνεύον» σε «ευάλωτο» στην Κόκκινη Λίστα της IUCN, καθιστώντας σαφή την πρόοδο που έχει γίνει μέσω των προσπαθειών προστασίας.
Κομβικό ρόλο έχει διαδραματίσει η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φώκιας Μονάχους μονάχους (MOm), η οποία από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 έχει διασώσει περισσότερες από 40 ορφανές ή τραυματισμένες φώκιες. «Αν σώσεις ένα θηλυκό, μπορεί να γεννήσει έως και 20 μικρά στη διάρκεια της ζωής της», αναφέρει ο πρόεδρος της MOm, Πάνος Δενδρινός.
Ο τουρισμός ως νέα απειλή
Ωστόσο, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι μια σύγχρονη απειλή αναδύεται: ο ανεξέλεγκτος θαλάσσιος τουρισμός. Οι μεσογειακές φώκιες είναι ευαίσθητες στην ανθρώπινη παρουσία. Αν και παλαιότερα γεννούσαν σε παραλίες, τώρα αναγκάζονται να κρύβονται σε σπηλιές, οι οποίες ενδέχεται να είναι επικίνδυνες για τα μικρά τους.
Η νησίδα Φορμίκουλα στο Ιόνιο Πέλαγος είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα σημαντικού βιότοπου που αποτελεί νέο τμήμα της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής. Αν και προηγουμένως ήταν σχετικά άγνωστη, σήμερα βιώνει έντονη τουριστική δραστηριότητα. Ο θαλάσσιος βιολόγος Ζοάν Γκονθάλβο από το Ινστιτούτο Tethys αναφέρει μείωση των εμφανίσεων φώκιας. «Πριν από λίγα χρόνια βλέπαμε καθημερινά πέντε ή έξι φώκιες. Σήμερα θεωρούμαστε τυχεροί αν δούμε μία ή δύο», λέει.
Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί τουριστική δραστηριότητα που περιλαμβάνει κυνηγητό φώκων ή είσοδο σε σπηλιές αναπαραγωγής, που οδηγεί σε εγκατάλειψη μικρών. Τον Αύγουστο του 2024, περισσότερα από 50 σκάφη βρέθηκαν ταυτόχρονα γύρω από τη μικρή ακτογραμμή της νησίδας, ακόμα και σε ζώνες απαγόρευσης, σύμφωνα με δημοσίευμα της Guardian.
Αν και έχουν θεσπιστεί περιορισμοί, οι φύλακες στη Φορμίκουλα είναι ακόμα ανύπαρκτοι. Περιβαλλοντικές οργανώσεις προειδοποιούν για τον κίνδυνο δημιουργίας «πάρκων στα χαρτιά» που δεν συνοδεύονται από ουσιαστική επιτήρηση. Μελέτη από εννέα ΜΚΟ αποκάλυψε ότι μόνο 12 από τις 174 θαλάσσιες περιοχές Natura 2000 διαθέτουν πραγματικό καθεστώς προστασίας.
Οι ελπίδες επικεντρώνονται στις νέες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές που εξήγγειλε η κυβέρνηση και στην ενίσχυση της επιτήρησης. «Απαιτούμε περισσότερα σκάφη, περισσότερο προσωπικό και ουσιαστική εφαρμογή του νόμου», αναφέρει ο Πάνος Δενδρινός. Όπως προειδοποιούν οι επιστήμονες, η τύχη της μεσογειακής φώκιας Μονάχους μονάχους θα καθορίσει αν η Ελλάδα μπορεί να προστατεύσει την πλούσια θαλάσσια βιοποικιλότητά της.
Πηγή: Guardian
