Μια άγνωστη ηφαιστειακή έκρηξη, που έλαβε χώρα στα μέσα του 14ου αιώνα, μπορεί να έχει αποτελέσει το εναρκτήριο λάκτισμα για την εξάπλωση της Μαύρης Πανώλης στην Ευρώπη, σύμφωνα με μια νέα μελέτη.
Η έκρηξη αυτή δημιούργησε μια παρατεταμένη περίοδο ψύχους και βαριάς συννεφιάς στη Μεσόγειο, ξεκινώντας ένα ντόμινο γεγονότων που οδήγησε σε πτώση της γεωργικής παραγωγής. Αυτή η κατάσταση ανάγκασε τους εμπόρους να εισάγουν σιτηρά, καθώς και το βακτήριο Yersinia pestis, το οποίο προκαλεί τη βουβωνική πανώλη, μέσω της Μαύρης Θάλασσας.
Η πανδημία της βουβωνικής πανώλης, η οποία είναι περισσότερο γνωστή ως Μαύρος Θάνατος, έφτασε στην Ευρώπη το 1347 και προκάλεσε μεγάλη καταστροφή στις ιταλικές πόλεις-λιμάνια, εξαπλωνόμενη αργότερα σε όλη την Ευρώπη, με απολογισμό θανάτων που κυμαίνονταν από 30% έως 60% του πληθυσμού.
Ο Μάρτιν Μπάουχ, ιστορικός στο Ινστιτούτο Λάιμπνιτς για την Ιστορία και τον Πολιτισμό της Ανατολικής Ευρώπης στη Γερμανία, δήλωσε στο Live Science ότι τον ενδιέφερε μια συγκεκριμένη πτυχή της πανδημίας: «Πώς και γιατί ο Μαύρος Θάνατος έφτασε στην Ιταλία από τη Μαύρη Θάλασσα ακριβώς αυτή τη στιγμή;»
- Για να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, οι Bauch και Ulf Büntgen, γεωγράφος στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, διερεύνησαν τις κλιματικές αλλαγές στη Μεσόγειο που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την εμφάνιση του Μαύρου Θανάτου το 1347. Η έρευνά τους δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Communications Earth & Environment.
Κατά την ανάλυση σύγχρονων ιστορικών καταγραφών, οι ερευνητές παρατήρησαν αναφορές για μειωμένη ηλιοφάνεια, αυξημένη νέφωση και μια σκοτεινή έκλειψη σελήνης, που αναφέρθηκαν ανεξάρτητα από παρατηρητές στην Ασία και την Ευρώπη μεταξύ 1345 και 1349. Αυτά τα φαινόμενα θα μπορούσαν να αποδοθούν σε μια μεγάλης κλίμακας έκρηξη ηφαιστείου, η οποία προκαλεί περίοδοι ψύχους, καθώς τα θειικά αερολύματα ανακλούν το ηλιακό φως πίσω στο διάστημα.
Τα δεδομένα από τους παλαιοκλιματικούς πυρήνες αποκάλυψαν ότι υψηλές συγκεντρώσεις θείου υποδηλώνουν μία ή περισσότερες εκρήξεις ενός άγνωστου ηφαιστείου γύρω στο 1345.
«Δεν μπορούμε να πούμε πολλά σχετικά με την ηφαιστειακή έκρηξη», δήλωσε ο Μπάουχ. «Οι πυρήνες πάγου δείχνουν ότι η έκρηξη πιθανώς έλαβε χώρα στις τροπικές περιοχές, καθώς θειικά άλατα βρέθηκαν σε παρόμοιες συγκεντρώσεις τόσο στον βόρειο όσο και στον νότιο πόλο».
- Οι ερευνητές μελέτησαν επίσης δεδομένα από τους δακτυλίους δέντρων από όλη την Ευρώπη και ανακάλυψαν ότι τα καλοκαίρια του 1345, 1346 και 1347 ήταν πολύ πιο κρύα από το κανονικό, ενώ τα φθινόπωρα ήταν πολύ πιο υγρά. Αυτές οι αλλαγές προκάλεσαν διάβρωση του εδάφους και πλημμύρες, μειώνοντας την παραγωγή ορισμένων καλλιεργειών, όπως η συγκομιδή σταφυλιών και η παραγωγή σιτηρών στην Ιταλία, με αποτέλεσμα οι έμποροι να αναγκαστούν να εισάγουν προϊόντα από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας για να αποφευχθεί ο λιμός.
«Μετά την επιστροφή τους στο δεύτερο μισό του 1347 μ.Χ., οι ιταλικοί εμπορικοί στόλοι όχι μόνο μετέφεραν σιτηρά σε λιμάνια της Μεσογείου, αλλά επίσης έφεραν το βακτήριο της πανώλης Yersinia pestis, πιθανότατα μέσω ψύλλων που είχαν ταΐσει με σκόνη σιτηρών κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους», αναφέρουν οι ερευνητές στη μελέτη.
Τα πρώτα κρούσματα πανώλης σε ανθρώπους αναφέρθηκαν στη Βενετία μόλις λίγες εβδομάδες μετά την άφιξη των τελευταίων πλοίων μεταφοράς σιτηρών. «Αυτό ξεκινά τον τυπικό κύκλο μόλυνσης», δήλωσε ο Μπάουχ. «Οι πληθυσμοί τρωκτικών μολύνονται πρώτοι. Όταν πεθάνουν, οι ψύλλοι μετακινούνται σε άλλα θηλαστικά και τελικά στους ανθρώπους».
Η εισαγωγή σιτηρών μετά από αρκετά χρόνια κλιματικής αλλαγής που προκλήθηκαν από ηφαίστεια, όχι μόνο απέτρεψε έναν λιμό σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, αλλά ταυτόχρονα εισήγαγε τον Μαύρο Θάνατο στην Ευρώπη, όπως προτείνουν οι συγγραφείς της μελέτης.
«Αυτή η μελέτη προσφέρει νέες πληροφορίες σχετικά με το ηφαίστειο του 1345, βοηθώντας να κατανοήσουμε το γιατί η εμφάνιση του Μαύρου Θάνατου – μια επιδημία που έχει τεκμηριωθεί καλά σε ιστορικές πηγές από το 1346 έως το 1350 – συνέβη κατά την συγκεκριμένη περίοδο», δήλωσε στο Live Science η Monica H. Green, ανεξάρτητη ακαδημαϊκός και ειδικός στον Μαύρο Θάνατο, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη. «Αλλά συνέβη όπως συνέβη – με μια «υποδομή πανώλης» τρωκτικών και εντόμων φορέων που είχε ήδη δημιουργηθεί – επειδή τοπικές δεξαμενές είχαν ήδη φτιαχτεί».
Η εκδήλωση της Μαύρης Πανώλης προήλθε από έναν μοναδικό – αλλά τυχαίο – συνδυασμό βραχυπρόθεσμων παραγόντων, όπως οι κλιματικές συνθήκες, και μακροπρόθεσμων παραγόντων, όπως η διανομή σιτηρών στην Ιταλία, όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές.
Παρόλο που η Μαύρη Πανώλης προήλθε από μια σπάνια συνθήκη συνδυασμένων περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραγόντων, είναι κρίσιμο να κατανοήσουμε καλύτερα τα αίτια προηγούμενων πανδημιών, καθώς «η πιθανότητα εμφάνισης ζωονόσων και η μετατροπή τους σε πανδημίες αναμένεται να αυξηθεί σε έναν παγκοσμιοποιημένο και θερμότερο κόσμο».
Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ και LiveScience.com
