Στην καρδιά των γεωπολιτικών ανακατατάξεων, στα βόρεια σύνορα της Κίνας, ξεδιπλώνεται μια επιβλητική, σχεδόν αθόρυβη μάχη ενάντια σε έναν ανυποχώρητο αντίπαλο: την έρημο. Το Πρόγραμμα Τριών Βορείων Shelterbelt, γνωστό και ως το «Πράσινο Σινικό Τείχος», ίσως είναι το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα οικολογικής μηχανικής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο στόχος του δεν είναι να προφυλάξει από εξωτερικές επιθέσεις, αλλά να ανακόψει την επιδημία της ερήμου Γκόμπι και της Τακλαμακάν, οι οποίες απειλούν να καταπνίξουν εύφορες εκτάσεις και να πλήξουν το Πεκίνο με σκόνη.
Αυτή η επίπονη προσπάθεια, που ξεκίνησε το 1978 και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2050, δεν περιορίζεται σε φυτεύσεις δέντρων. Είναι μια εντυπωσιακή αναδιαμόρφωση του τοπίου σε μήκος 4.500 χιλιομέτρων. Ωστόσο, πίσω από τους εντυπωσιακούς αριθμούς και τις κυβερνητικές προπαγάνδες, κρύβεται μια πολυσύνθετη πραγματικότητα, γεμάτη οικολογικά ρίσκα, επιστημονικά λάθη και αναγκαίες διορθώσεις πορείας.
Η γεωγραφία της κρίσης
Για να κατανοήσει κάποιος την ανάγκη αυτού του φιλόδοξου έργου, είναι αναγκαίο να ρίξει μια ματιά στον χάρτη. Η Κίνα χάνει ετησίως εκτενείς εκτάσεις γης εξαιτίας της ερημοποίησης. Οι αμμοθύελλες που προέρχονται από τον βορρά δεν περιορίζονται στις ηπειρωτικές περιοχές, αλλά φτάνουν μέχρι την πρωτεύουσα, δημιουργώντας συχνά μια αποπνικτική ατμόσφαιρα για εκατομμύρια κατοίκους.
Το σχέδιο της κινεζικής κυβέρνησης ήταν απλό στη σύλληψη αλλά περίπλοκο στην εκτέλεση: η δημιουργία μιας τεχνητής δασικής ζώνης κατά μήκος των βόρειων συνόρων, που θα λειτουργούσε σαν ανεμοφράκτης. Οι ρίζες των δέντρων θα συγκρατούσαν το έδαφος, ενώ η φυλλωσιά τους θα μείωνε την ταχύτητα του ανέμου, εμποδίζοντας τη μεταφορά της άμμου.
Μέχρι σήμερα, τα επίσημα στοιχεία δείχνουν μια σημαντική αύξηση της δασικής κάλυψης στις περιοχές-στόχους. Δισεκατομμύρια δέντρα έχουν φυτευτεί, είτε μέσω μαζικών κινητοποιήσεων πολιτών και στρατιωτών είτε μέσω αεροπορικών ρίψεων σπόρων, γεγονός που δείχνει τη δέσμευση της Κίνας να καταπολεμήσει την ερημοποίηση.
Το τίμημα της μονοκαλλιέργειας
Παρά τα καλά νέα, η φύση σπάνια ακολουθεί γραμμικούς σχεδιασμούς. Τα πρώτα χρόνια του προγράμματος, η προτεραιότητα δόθηκε στην ταχύτητα και την ποσότητα. Φυτεύτηκαν εκτενείς περιοχές με επιλεγμένα ταχέως αναπτυσσόμενα είδη, όπως οι λεύκες και τα πεύκα, που όχι μόνο δημιούργησαν μια εντύπωση ομορφιάς, αλλά τέθηκαν σε κίνδυνο λόγω των μονοκαλλιεργειών.
Οι επιστήμονες και οι περιβαλλοντολόγοι εντόπισαν γρήγορα το πρόβλημα. Οι μονοκαλλιέργειες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε ασθένειες και παράσιτα. Μικροί οργανισμοί, όπως σκαθάρι και μύκητες, έχουν τη δυνατότητα να καταστρέψουν εκατομμύρια δέντρα που είναι γενετικά όμοια, μετατρέποντας τον «Πράσινο Σινικό Τείχο» σε μια σειρά από νεκρές κορμούς.
Πέρα από αυτό, εκδηλώθηκε ένα σοβαρό υδρολογικό παράδοξο. Η φύτευση δέντρων σε άνυδρες και ημίξηρες περιοχές, όπου φυσιολογικά θα ευδοκιμούσαν μόνο θάμνοι ή χόρτα, απέδειξε ότι η παρέμβαση αυτή μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις. Τα δέντρα, προκειμένου να επιβιώσουν, αντλούν τεράστιες ποσότητες υπόγειων υδάτων. Το αποτέλεσμα είναι η δραματική πτώση της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα, που τελικά οδηγεί στην ξηρασία του εδάφους και στην καταστροφή της υπάρχουσας, γηγενής βλάστησης. Αντί να ανακόψουν την προέλαση της ερήμου, σε ορισμένα σημεία επιτάχυναν την οικολογική υποβάθμιση.
Η στροφή στη φυσική αποκατάσταση
Αναγνωρίζοντας τα λάθη του παρελθόντος, η στρατηγική του Πεκίνου έχει αρχίσει να μεταβάλλεται. Η σύγχρονη προσέγγιση εστιάζει λιγότερο σε «βιομηχανικές» λύσεις και περισσότερο σε επιστημονικές. Πλέον, η προσοχή δεν στρέφεται μόνο στον αριθμό των δέντρων, αλλά και στη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος.
Η έμφαση έχει μετατοπιστεί από τα ψηλά δέντρα στους θάμνους και τα ανθεκτικά χόρτα, που είναι ενδημικά της περιοχής και απαιτούν ελάχιστους υδάτινους πόρους. Αυτά τα φυτά μπορεί να μην είναι τόσο εντυπωσιακά στις φωτογραφίες όσο οι ψηλές λεύκες, αλλά αποδεικνύονται πολύ πιο αποτελεσματικά στη συγκράτηση της άμμου χωρίς να εξαντλούν τα διαθέσιμα νερά.
Επιπλέον, έχουν θεσπιστεί αυστηρότεροι κανονισμοί για τη βοσκή, δίνοντας τη δυνατότητα σε εκτάσεις γης να ανακάμψουν φυσικά, μια μέθοδος που αποδεικνύεται συχνά πιο αποτελεσματική από τις τεχνητές φυτεύσεις.
Παγκόσμιο πρότυπο ή οικολογικό πείραμα;
Σήμερα, το «Πράσινο Σινικό Τείχος» λειτουργεί ως ένα ζωντανό εργαστήριο για τον υπόλοιπο πλανήτη. Καθώς οι επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής επιδεινώνουν την ξηρασία σε περιοχές όπως το Σαχέλ στην Αφρική, όπου διεξάγεται η αντίστοιχη πρωτοβουλία African Great Green Wall, τα διδάγματα από την Κίνα γίνονται ολοένα και πιο πολύτιμα.
Το πιο σημαντικό μάθημα είναι ότι η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής και της ερημοποίησης δεν κερδίζεται μόνο με την ποσότητα, αλλά και με την ικανότητα προσαρμογής. Η Κίνα έχει αποδείξει ότι η ανθρώπινη παρέμβαση μπορεί να αναμορφώσει τοπία σε τεράστια κλίμακα. Σύμφωνα με δορυφορικά δεδομένα της NASA, η Κίνα και η Ινδία ηγούνται στο παγκόσμιο «πρασίνισμα» εδώ και δύο δεκαετίες.
Ωστόσο, παραμένει ένα κρίσιμο ερώτημα: θα αντοχήσει αυτό το τεχνητό δάσος στον χρόνο; Το 2050, όταν θεωρητικά το έργο θα ολοκληρωθεί, η επιτυχία του δεν θα αξιολογηθεί μόνο με βάση τον αριθμό των δέντρων που φυτεύτηκαν, αλλά και από το πόσα από αυτά επέζησαν και κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα αυτόνομο, βιώσιμο οικοσύστημα.
