Πριν από περίπου 5 δισεκατομμύρια χρόνια, το Ηλιακό Σύστημα αποτελούσε ένα βίαιο και ασταθές περιβάλλον, όπου εκατομμύρια μικρές δυστυχίες αναμετριόντουσαν σε ένα κοσμικό παιχνίδι μπιλιάρδου. Τα τμήματα αυτά, που τώρα αποτελούν τον πλανήτη μας και τους γείτονές του, συγκρούστηκαν με εντυπωσιακή δύναμη, εδραιώνοντας την προϊστορία του ηλιακού μας συστήματος.
Το φαινόμενο αυτό έχει καταγραφεί για πρώτη φορά σε ένα νεαρό άστρο, το Φομαλώ, γύρω από το οποίο έχουν ανιχνευθεί σύννεφα συντριμμιών. Στις επόμενες εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, αυτά τα υπολείμματα θα συμπυκνωθούν, οδηγώντας στη δημιουργία πλανητών.
Δυο συγκρούσεις αναφέρθηκαν το 2004 και το 2023 στο άστρο Φομαλώ, το οποίο εντοπίζεται στον αστερισμό των Νοτίων Ιχθύων, εκ των πιο φωτεινών άστρων στον νυχτερινό ουρανό, σε απόσταση 25 ετών φωτός από τη Γη.
Ο Φομαλώ είναι ένα εξαιρετικά νεαρό άστρο, με ηλικία μόλις 440 εκατομμυρίων ετών, και προσφέρει μοναδική ευκαιρία να μελετηθούν τα αρχικά στάδια σχηματισμού του Ηλιακού Συστήματος μας.
Οι ενδείξεις Cs1 και cs2 σημειώνουν τις θέσεις των σύννεφων από θραύσματα. Ο μαύρος κύκλος αντιστοιχεί στο άστρο, το οποίο έχει αποκρυφθεί για να μην τυφλώνει το τηλεσκόπιο με τη λάμψη του (NASA, ESA, Paul Kalas/UC Berkeley)
Παρόλο που οι συγκρούσεις αυτές παραμένουν αόρατες, οι αστρονόμοι εκτιμούν, βάσει των ανιχνευμένων θραυσμάτων, ότι τα αντικείμενα που συγκρούστηκαν είχαν διάμετρο τουλάχιστον 60 χιλιόμετρα – τέσσερις φορές μεγαλύτερα από τον αστεροειδή που προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια.
Στα νεαρά πλανητικά συστήματα, τέτοια σώματα ονομάζονται «πλανητοειδή» και θεωρούνται τα κύρια στοιχεία σχηματισμού μελλοντικών πλανητών.
«Αυτές οι παρατηρήσεις μας επιτρέπουν να γίνουμε μάρτυρες των συγκρούσεων δύο πλανητοειδών και των θραυσμάτων που προκλήθηκαν από αυτές τις καταστροφές, θραύσματα που ακτινοβολούν το φως του μητρικού άστρου», δήλωσε ο Πολ Κάλας από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ο επικεφαλής ερευνητής της διεθνούς μελέτης που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Science.
Το 2004, ο Κάλας εντόπισε τον Φομαλώ με το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble και παρατήρησε μια φωτεινή κουκίδα, την οποία αρχικά υπέθεσε ότι είναι νεογέννητος πλανήτης. Όμως, κατά τις μετεξεταστικές παρατηρήσεις το 2010, η κουκίδα είχε εξαφανιστεί, ανατρέποντας τις προηγούμενες υποθέσεις.
Το 2023, η ομάδα του Κάλας εντόπισε και μια δεύτερη φωτεινή κουκίδα γύρω από το Φομαλώ. Σύμφωνα με τις τελευταίες αναλύσεις, οι κουκίδες αυτές δεν μπορεί παρά να είναι σύννεφα σκόνης που έχουν προκύψει από συγκρούσεις πλανητοειδών.
Η ερευνητική ομάδα εκτιμά ότι περίπου 300 εκατομμύρια σώματα παρόμοιου μεγέθους περιφέρονται γύρω από τον Φομαλώ. Ο Κάλας υπογράμμισε ότι, καθώς στο μέλλον θα λειτουργούν πιο ισχυρά τηλεσκόπια, οι αστρονόμοι θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ώστε να μην συγχέουν τα σύννεφα θραυσμάτων με πλανήτες.
Οι επιστήμονες σχεδιάζουν να συνεχίσουν τις παρατηρήσεις του Φομαλώ με το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb, παρακολουθώντας την εξέλιξη του φαινομένου.
