Τι είναι η μεγάλη ζώνη Sargassum του Ατλαντικού;

Η Μεγάλη Ζώνη Sargassum του Ατλαντικού είναι μια τεράστια, επαναλαμβανόμενη συσσώρευση καφέ μακροφυκών που παρασύρεται στον τροπικό Ατλαντικό Ωκεανό. Αποτελούμενο από τα πλωτά φύκια Sargassum, αυτό το φυσικό υλικό αποτελεί εδώ και καιρό μέρος του οικοσυστήματος του ωκεανού, παρέχοντας τροφή και καταφύγιο σε διάφορα θαλάσσια είδη. Η λέξη “Sargassum” προέρχεται στην πραγματικότητα από το πορτογαλικό “Sargaço”, που σημαίνει σταφύλι (όπως οι ναυτικοί νόμιζαν ότι τα φύκια έμοιαζαν με μικρά σταφύλια) και οι πρώτοι εξερευνητές, όπως οι Πορτογάλοι και οι Ισπανοί ναυτικοί, έδωσαν το όνομά της στη Θάλασσα των Σαργασσών.

Ωστόσο, το φαινόμενο που είναι γνωστό ως Ζώνη του Μεγάλου Ατλαντικού Sargassum αντιπροσωπεύει κάτι πολύ μεγαλύτερο και πιο ανησυχητικό. Εκτείνοντας χιλιάδες χιλιόμετρα από τις ακτές της Δυτικής Αφρικής μέχρι τον Κόλπο του Μεξικού (είναι τόσο μεγάλος που φαίνεται από το διάστημα), αυτή η ζώνη φυκιών έχει γίνει ένα επαναλαμβανόμενο γεγονός που επηρεάζει τις ακτές σε όλη την Καραϊβική και την Αμερική. Όταν ξεβράζεται στην ξηρά και αρχίζει να αποσυντίθεται, απελευθερώνει τοξικά αέρια που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των γειτονικών κοινοτήτων. Ενώ το Sargassum διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην οικολογία των ωκεανών, η υπεραφθονία του έχει γίνει μια αυξανόμενη ανησυχία για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.

Το πλωτό Sargassum έχει παρατηρηθεί εδώ και αιώνες, το περίφημο που συναντούν οι πρώιμοι υπερατλαντικοί ναυτικοί που πλέουν στα ήρεμα, γεμάτα ζιζάνια νερά της Θάλασσας των Σαργασσών. Ωστόσο, η Μεγάλη Ζώνη Sargassum του Ατλαντικού, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, έχει αναγνωριστεί μόλις την τελευταία δεκαετία. Το 2011, επιστήμονες που χρησιμοποιούσαν δορυφορικά δεδομένα παρατήρησαν ασυνήθιστα μεγάλα και πυκνά μπαλώματα Sargassum που εκτείνονται στον Ατλαντικό. Αυτή ήταν μια εντυπωσιακή απόκλιση από τα ιστορικά πρότυπα, τα οποία έδειχναν μικρότερες, πιο εντοπισμένες ανθοφορίες.

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα και τη NASA επιβεβαίωσαν αργότερα ότι αυτές οι μαζικές συσσωματώσεις είχαν γίνει σχεδόν ετήσιο φαινόμενο, σχηματίζοντας μια υπερωκεάνια ζώνη που εμφανίζεται τώρα σχεδόν κάθε χρόνο. Μια μελέτη του 2019 με επικεφαλής τον Mengqiu Wang και δημοσιεύτηκε στο Επιστήμη επινόησε επίσημα τον όρο «The Great Atlantic Sargassum Belt», προσδιορίζοντάς το ως τη μεγαλύτερη άνθιση μακροφυκών στον κόσμο.

Οι επιστήμονες αποδίδουν την άνοδο της Ζώνης σε ένα μείγμα φυσικών διεργασιών και ανθρώπινης επιρροής. Από τη μια πλευρά, τα μεταβαλλόμενα ωκεάνια ρεύματα, τα μοτίβα του ανέμου και οι πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά ζώνες ανόδου παρέχουν ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του Sargassum. Από την άλλη πλευρά, οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν επιταχύνει την επέκτασή τους. Η αυξημένη απορροή θρεπτικών ουσιών, ιδιαίτερα άζωτο και φώσφορος από λιπάσματα, λύματα και αποψίλωση των δασών, ρέει στον Ατλαντικό μέσω μεγάλων ποταμών όπως ο Αμαζόνιος και ο Ορινόκο. Αυτά τα μεγάλα ποτάμια γονιμοποιούν αποτελεσματικά τον ωκεανό.

Οι κλιματικές αλλαγές – συμπεριλαμβανομένων των νερών που θερμαίνονται 400% περισσότερο από ό,τι πριν από δεκαετίες – και τα αλλαγμένα πρότυπα κυκλοφορίας που συνδέονται με την ταλάντωση του Βορείου Ατλαντικού, έχουν επίσης διαδραματίσει ρόλο δημιουργώντας ιδανικές συνθήκες για γρήγορο πολλαπλασιασμό φυκιών. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα εντόπισαν πρόσφατα ένα «σημείο καμπής» γύρω στο 2010, όταν ο εμπλουτισμός των θρεπτικών ουσιών και η κλιματική μεταβλητότητα συνδυάστηκαν για να πυροδοτήσουν τις επίμονες, μεγάλης κλίμακας άνθηση που είναι πλέον ορατές από το διάστημα. Η Μεγάλη Ζώνη των Sargassum του Ατλαντικού, με αυτή την έννοια, αντανακλά πώς η ανθρώπινη δραστηριότητα στη στεριά μπορεί να αναδιαμορφώσει βαθιά τη ζωή στη θάλασσα.

Ο αντίκτυπος της ζώνης Sargassum στις παράκτιες κοινότητες ήταν τόσο άμεσος όσο και σοβαρός. Καθώς τεράστιες ψάθες από φύκια παρασύρονται στην ξηρά, αρχίζουν να αποσυντίθενται, απελευθερώνοντας αέρια όπως υδρόθειο και αμμωνία, τα οποία μπορούν να δημιουργήσουν μια έντονη μυρωδιά «σάπιου αυγού», την ίδια που επιτέθηκαν στις παραλίες της Φλόριντα το καλοκαίρι του 2025. Αυτές οι εκπομπές είναι κάτι παραπάνω από δυσάρεστες. Μπορούν να ερεθίσουν το δέρμα, τα μάτια, τη μύτη και το λαιμό, να προκαλέσουν πονοκεφάλους και ναυτία και να επιδεινώσουν αναπνευστικές παθήσεις όπως το άσθμα. Το 2018, οι υγειονομικές αρχές της Γουαδελούπης και της Μαρτινίκας ανέφεραν πάνω από 11.000 ιατρικές επισκέψεις σχετικά με την έκθεση στο Sargassum και το 2023 εκδόθηκαν παρόμοιες προειδοποιήσεις για την ποιότητα του αέρα σε πολλά νησιά της Καραϊβικής καθώς τα φύκια σε αποσύνθεση παρήγαγαν μη ασφαλείς συγκεντρώσεις τοξικού αερίου.

Πέρα από τα θέματα υγείας, οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες είναι βαθιές. Ο τουρισμός, σωσίβιο για πολλές οικονομίες της Καραϊβικής, υποφέρει όταν οι παραλίες καλύπτονται με σάπια φύκια. Τα φύκια φράζουν τα δίχτυα ψαρέματος, βλάπτουν τους κινητήρες των σκαφών και μπορούν ακόμη και να επηρεάσουν τους σταθμούς παραγωγής ενέργειας και τις εγκαταστάσεις αφαλάτωσης εμποδίζοντας την εισαγωγή νερού. Περιβαλλοντικά, οι βαριές αποθέσεις Sargassum πνίγουν κοραλλιογενείς υφάλους και θαλάσσια χόρτα, εξαντλούν τα επίπεδα οξυγόνου και διοχετεύουν βαρέα μέταλλα όπως το αρσενικό στα παράκτια ύδατα, απειλώντας τη θαλάσσια βιοποικιλότητα και την ασφάλεια των τροφίμων.

Για την αντιμετώπιση του αυξανόμενου προβλήματος, οι ειδικοί τονίζουν την ανάγκη για συντονισμένη δράση. Η μείωση της ρύπανσης από θρεπτικά συστατικά που τροφοδοτεί αυτές τις ανθίσεις είναι πρωταρχικής σημασίας. Αυτό σημαίνει ότι οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να βελτιώσουν τις γεωργικές πρακτικές και την επεξεργασία των λυμάτων τους. Αυτό θα παρείχε διαφορετικές επιλογές διαχείρισης στα αυξανόμενα προβλήματα της αφθονίας Sargassum. Τα ενισχυμένα συστήματα παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένης της δορυφορικής χαρτογράφησης από οργανισμούς όπως η NASA και η NOAA, μπορούν να βοηθήσουν στην πρόβλεψη του πού και πότε θα συσσωρευτεί το Sargassum. Αυτό θα δώσει στις παράκτιες κοινότητες χρόνο να οργανωθούν και να προετοιμαστούν.

Τελικά, η ζώνη του Μεγάλου Ατλαντικού Sargassum αποτελεί προειδοποίηση, αλλά και ευκαιρία. Η έρευνα για βιώσιμες χρήσεις για τη συγκομιδή Sargassum, όπως η παραγωγή βιοκαυσίμων ή οι γεωργικές εφαρμογές, θα μπορούσε να μετατρέψει έναν επαναλαμβανόμενο κίνδυνο σε πιθανή, απροσδόκητη πηγή ενέργειας.